बोळंतूर कृष्ण प्रभूंचे चंद्रहास नाटक : फाटभूंय आनी प्रेरणा

Bolanthur Krishna Prabhu, Bantwal

बोळंतूरू कृष्ण प्रभून कोंकणी नाटक चंद्रहास बरोवन शंबर वरस भरलें. ह्या नाटक कोंकणीचे पयल्यानपयले प्रकाशित जाल्लेले नाटक म्हणून आजी आमी मानतात. शंबर वरस पयले मंगळूर प्रांत्यांतले एक ल्हान गांव बंटवाळांत बयसून बोळंतूरू कृषणप्रभून ह्या नाटक बरोवका जाल्यार त्या काळार ताका मेळ्ळेले साहित्यीक आनी सामाजीक उमेद कसल्यो म्हणून अध्ययन करचे ह्या प्रबंधाचो उद्देश जावन आसा.

आनी ह्या खातीर त्या काळाचे म्हळयार बोळंतूर कृष्ण प्रभूंचे जल्म इसवी अठराशें आंयशी आनी दोन (१८८२) दाकून चंद्रहास नाटक रचन जाल्लेले एकुणीसशें बारा इसवी (१९१२) मजगतींत बंटवाळ तथा मंगळूर प्रांत्याचे साहीत्यिक आनी सामाजीक परिगतींचे एक नियाळ घेवका पडता.

ह्या काळगतीक कन्नड साहित्याचे नवोदय काल म्हणतात. आनी ह्या काळगतींत रचन जाल्ले साहित्याक नवोदय साहित्य म्हणतात. आनी म्हाका सांगातां सांगातां अभिमानूय भोगता आनी निराशाय जाता की ह्या आख्या कन्नड नवोदय साहित्य फुडाराक व्हेलेले मंगळूरकारांचे नांवां पळयता जाल्यार तांतूंचे नवद प्रतिशत लोक कोंकणी मनीस.

कन्नडांत पयल्यानपयले मोटवी काणियो, लळीत प्रबंध, हास्य साहित्य, बाल साहित्य बरयिलो पंजे मंगेश राव, नवकन्नड काव्याक आवय पाळशें आंगल कविता सार बरोवन पयल्यानपयले कन्नडांत सोनेट रचन केल्लो ह-ंगडी नारायणराव, कन्नडाचे पयले सामाजीक कादंबरी इंदिरा बायी बरयिलो गुलवाडी वेंकटराव, रोहिणी कादंबरी बरयिलो गुलवाडी अण्णाजिराव, वागदेवी कादंबरी बरयिलो बोळार बाबुराव,
कन्नडांत पयल्यानपयले वैजकीय चिकित्सा ग्रंथ रचयणार भारद्वाज शिवराव, भूगोळाचे पुस्तक बरयिलो बीजूर विश्वेश्वर नारायणराव, पशुचिकित्सा पुस्तक बरयिलो चंदावर गणपय्या, वकलात विशयार पुस्तक बरयिलो डोंगरकेरी सुंदररामराव, गणीत, ज्यामिटरी आनी ट्रिग्नामिटरी पुस्तक रचयणार केळ देवराव,
कन्नडाचे पयलेवयले नांवांचे कोश पुराणनाम चूडामणी बरयणार बेनेगल रामराव,
आनी राषटरकवी म्हणोन घेवन कन्नड साहित्य इतिहास, कन्नड भाषाभिवृद्धी, बृहत प्रमाणांचे संशोधन केल्लो, आनी प्रास नाशी काव्य बरोवयेत म्हणून कन्नड साहित्यांत नवीन पंक्ती घालून दिल्लो मंजेश्वर गोविंद पै, माका अभिमान भोगता की हें सकड लोक कोंकणी मनीस म्हणून, जाल्यार माका निराशाय जाता की ह्या लोकांनी आवय भास कोंकणींत बरयिले जाल्यार त्या काळ कन्नड साहित्याचे न्हंय कोंकणी साहित्याचे नवोदय काळ म्हणोन घेताशिल्लो.

असले घडघंज मेधावी साहित्यिक कोंकणी मनीस कन्नड भाशेंत साहित्य रचन करून प्रसिद्ध जायते काळार, तांका फाटिंबो कसोसो जावन सुवासिनी, स्वदेशाभिमानी आनी कंठीरव म्हणचे कन्नड पत्रां चलयणारय कोंकणी मनीसच आशिल्ले.

हे जाल्लें साहीत्यीक नियाळ आतां आमी पळोवया त्या काळाची रंगभूंयी.

मंगळूर प्रांत्यांत त्या वेळाची रंगभूमी (१८९२-१९२०)


त्या वेळार दक्षिण कन्नडाचे रंगभूंयी दोन तरेची आशिल्ली. एकी पारंपरिक लोकनाट्य यक्षगान. रातभर चलचे यक्षगान चडकरून गांवांनी चलतालें. ताका गांवटी शेतकार कामगार प्रेक्षक आसतालें.

दोनिचे पूना, सांगली, अंकोले दाकून येवचे मराठी आनी बेंगळूर मैसूर दाकून येवचे कन्नड कंपनी नाटकांचे प्रेरण घेवन प्रारंभ जाल्लेले स्थळीय नाटक मंडळ या ग्रूप. नाटकां शेरांनी चलतालें आनी हाका चडकरून पालव आनी प्रेक्षक दोनूंय व्यापारी लोक दितालें.

मंगळूर प्रांत्याचे नाटक रंगभूंयिचे पयलो दाखलो कोंकणी मनशाचोच आसा. १८९२ इसवेंत मंगळूरचे दत्तात्रेय देवळाचे मुखार श्री नारायण भ- म्हणचो कोंकणी मनशान ताचे वांगडिंक मेळोन दत्त जन्म आनी संत तुकाराम हे दोन मराठी नाटकां खेळयलीं. मागिरचे वीस-तीस वरसां म्हळयार अठराशें नवद आनी दोन ते इकुणीसशें वीसव्या इसवी मेरेनच्या काळगतीचे मंगळूर प्रांत्याचे नाटक रंगभूंयी, सगळे कोंकणी मनश्यांचे हातातळांत आशिल्ले. (शाबू साहेबांचे अलेकसांडरा थियेटरिकल्स कंपनी हे एक मात वेगळे लोकांची.)
बसरूरचे कलवंत समाजाचे मंडळा धरून कार्कळचो सारस्वत बामण केशव हेगडे आनी नारायण हेगडे, विटलाचो मंजुनाथय्य, प्रसिद्ध चित्रनटी फंडरिबायिचो बापूस रंगराव, हनमंताले पात्र करून प्रसिद्ध जाल्लो मूडबिदरेचो माधव शेणै, मंगळूरचे नच्चपाळ, कुंदापुरचो वेंकटरमण प्रभू अशें वेगवेगळे कोंकणी मनश्यांनी ही रंगभूंयी फुडाराक व्हेल्ले. आनी ताका पालव दिल्ले गिरेस्त कोंकणी व्यापारींनी. जाल्यार तांनी खेळचे नाटक आशिल्ले चडकरून कन्नड आनी कांय मराठी भाषेंचे.

इत्याक कोंकणींत बरयलें?:


अशें कन्नड साहित्याचे आनी कन्नड रंगभूंयिचे फलवत क्षेत्रांत सगळे कोंकणी मनीस तांचे प्रतिभा घोळयता आसताना बंटवाळचो एकमात बोळंतूर कृष्ण प्रभून कोंकणींत नाटक बरोवन खेळोका जाल्यार त्या खातीर ताका एक जबरदस्त उमेद मेळून आसूंक जाय अशेंच म्हणका. ते उमेद कितें म्हणून पळोवया.
आमचे काम सुलभ करून दिवचे खातीर स्वयं बोळंतूर कृष्ण प्रभूनच चंद्रहास नाटकाचे प्रस्तावनांत अशें बरयला..

साबार काळ दाकून मुल्याक (कोनशाक) मेळयिली कोंकणी भास अभिवृद्धीक हाडूंक सुधारकां अपेक्षा करतात, आनी ताका प्रयत्नांय करतात म्हळेली ही संतोसाची खबर आयकून कोंकणी मातृभास जावून आशिल्या वर्गांत जल्माक आयिल्याक अल्प स्वल्प जाल्यारीय त्या मातृभाशेची सेवा करका म्हळेले उद्देशान हें नाटक बरोवचाक प्रारंभ केल्लो.

ह्या उतरांत दोन विचार आसा. एक उद्देश आनियेक प्रेरणा. उद्देश स्पषटतायेन ताणे बरयला - आपण्याली मातृभाशेची सेवा - हो ताचो उद्देश. आनी प्रेरणा कितें? हांव तुमची नदर परत एकफावटी त्या उतरांचे वयरी तांडतां.

...कोंकणी भास अभिवृद्धीक हाडूंक सुधारकां अपेक्षा करतात, आनी ताका प्रयत्नांय करतात म्हळेली ही संतोसाची खबर आयकून...

ताणे सांगिल्यावरी ताचें भितर उमेद भरलेली ती संतोसाची खबर कसली?, आनी ते वेळार कोंकणी भाशेचे अभिवृद्धी खातीर प्रयत्न करपी सुधारकां कोण, तांचे नांव कित्याक बोळंतूर कृष्ण प्रभून उल्लेख करूंक ना?
बोळंतूरू कृष्ण प्रभुचे परिचयात्मक ल्हानशें एक पुस्तक बरयिलो कन्नड साहिती निर्पाजे भीमभ- अशें म्हणता. इकुणीसशें बारा इसवेंत अम्मेंबळ सुब्रायपैले अध्यक्षतेर मंगळूरांत चलेल्ले कोंकणी परिषताचे प्रेरण घेवन बोळंतूरू कृष्ण प्रभुलें कोंकणी सेवा प्रारंभ जाल्ली म्हणून आपण्यालें पुस्तिकेंत सांगता. जाल्यार मंगळूरांत इकुणीसशें बारा (१९१२) इसवेंत खंचेय कोंकणी परिषत जाल्लेले पुरावो मेळना. आनी कोणाले अध्यक्षपणाखाल परिषत चल्ले म्हणून बरयता तो अम्मेंबळ सुब्राय पै इकुणीसशें नौ इसवेंतूच मरण पाविल्ले निमित हें उतर सार्के न्हंय म्हणून आमका कळता.

१. सामाजीक प्रेरणा: कोंकणीची ल्हान पणती

Banglekar Narayan Kamath, Mulky

कन्नडाचे साहित्यिक सांस्कृतीक उजवाडान लखलखचे आख्या मंगळूर प्रांत्यांत एक मनिश आशिल्लो, कोंकणीची एक ल्हानशी पणती घेवन गांवा गांवा भोंवतालो. कोंकणी लोकांची बस्ती आसची हर गांवांत वचून कोंकणीन हरिकथा करतालो, समाजांत विधवा विवाह इत्यादी वैचारिक सुधारणे खातीर कोंकणिंत उलोवपा दितालो, आनी कोंकणी भाशेंत पयल्यानपयले भगवदगीताचे अणकार करून जैं मेळता थंय कोंकणिचे शिळोकांक गायतालो. ताचे नाव आसा बंगलेकार नारायण कामती, मुल्की गांवांचो.

बंगलेकार नारायण कामती त्या काळाचे सामाजिक फाटभूंयेर एक महत्वाचो मनिस. मंगळूरांत इकुणीसशें आट (१९०८) वरसाचे अप्रेल वीसते बावीस मेरेन मानेस्त अम्मेंबळ सुब्राय पै हांचे अध्यक्षपणारी एक संयुक्त सारस्वत परिषद चल्ले. म्हणतात ह्या परिषदेचे फाटल्यान बंगलेकार नारायण कामतिनी खूब काम केला. माका ह्या परिषदेचे कार्यावळीचे एक ल्हान पुस्तिका डा. कस्तूरी मोहन पै हांनी दिला.

ह्या पुस्तिकाचे प्रकार ह्या परिषदेंत उत्तर कन्नड, बेळगां, श्यापुर, मैसूर, मलबार, कोच्ची, तिरुवांकूर आनी मद्रास दाकून आयिले एकशें सत्तर आनी पांच (१७५) प्रतिनिधी आशिल्ले. ह्या सभेंत समाजाचे सुधारणेचे खातिर घेतिल्ले हेर निर्णयां पैकी कोंकणी भाशेचे परिषकार करका म्हणचे महत्वाचे निर्णय अंगीकार जाल्लेले दिसून येता.

माका दिसता निर्पाजे भीमभ-न इकुणिसशें आठ इसवेंत चलेल्ले सारस्वत परिषदेकच कोंकणी परिषद म्हळा जावयेत. आनी इसवेंत तो चुकून आसूक फाव आसा.

तेच परिषदेंत बंगलेकार नारायण कामतिंनी आपणेन कोंकणी भाशेंत अणकार केलेल्या भगवदगीतेचे कांय श्लोक वाचले अशें उल्लेख आसा. म्हणतेन्ना बंगले नारायण कामत करनाटकांतलो वीसावे शेकडेचो पयले दशकांतलो कोंकणी कवी जावन उभरून येता हाजे खातीर आमचे लागी इकुणीसशें आठ इसवीचो पुरावो मेळटा. बंगले नारायण कामतीलें गीता अणकार गीतामृत साकी ताचे मरणाचे तीन वरसां उपरांत इकुणीसशें इकवीस इसवेंत मुल्की नरसिंग राव म्हणचो कोंकणी अभ्यासक पुस्तक रूपार प्रकाशांत हाडता.

मंजेश्वर गोविंद पै, बंगलेकार नारायण कामतिक ताचे एक लिखाणांत कन्नड-कोंकणी कवी म्हणून आपयता. आनी ताणे जे गींत आनी संगीत नाटकां बरयलीं ते हृदयंगम जावन आसा म्हणता. ते वाचून एं.एन. कामत तसलो महान बरोवपी आपण्याल्या बरवणेक प्रोत्साहीत जालो म्हणूनय सांगता.

बंगलेकार नारायण कामतीन इकुणीसशें पांच इसवीचे उपरांत मुल्किंत साभार कन्नड संगीत नाटक बरोवन खेळयलीं. मुल्की तसल्या ल्हान गावांत नाटक खेळचे खातीरच मनोरमा हाल म्हणचे सभासाल बंगलेकार नारायण कामतिंनी बांदयलें. त्या काळार एक मनशान नाटक खेळचा खातीरच हाल बांदोवप म्हळयार रंगभूंयिक तागेले योगदान केदे व्हडले म्हणून आमका कळता. बी.आर. नागेश म्हणचो रंगकर्मीन केल्लो दक्षीण कन्नड जिल्लेच्या इकूणिसशें  इस्वे दाकून इकूणिसशें धा मेरेनच्या रंगभूमी इतिहासाचे नियाळ केल्यार बंगलेकार नारायण कामतीचे नांव महत्वाचे दिसता.

जाल्यार ताचे कोंकणीचे वाव्र, अभिमान आनी दिषटावो हाजापरस महत्वाचे. हांव पयले सांगल्यावरी, तो गांव गांव भोंवन कोंकणी समाजांतले सुधारणे खातिर घोळतालो, कोंकणींत बरयल्यार अस्मिताय वरोवन हाडयेत म्हणचे स्पषट कल्पना ताचेंत आशिल्ली, दुसर्यांकय तो बरोवपांत स्पूर्ती दितालो आनी खुद ताणे कोंकणींत एदे व्हडले गीतामृत साकी म्हणचे ग्रंथय बरोवन दाकयले.

माका दिसता, ह्या बंगलेकार नारायण कामतीचे कोंकणी अभिमान, कोंकणी अस्मितायेचे खातीर ताचो अभियान, समाजांतले वायिट विचारांक सुधारण करचे तागेले वैचारिकता, कोंकणी अस्मिताय राखणे खातिर ताजे स्पषट विचार, कोंकणी भास परिषकार करका म्हणचो दिषटावो आनी स्वतः कोंकणी भाषेन साहित्य करूंक जात्ता म्हणून ताणे रचन करून दाखयले गीतामृत साकी ह्या सकड वाव्रच, कन्नड सांस्कृतिक उजवाडा मधेंत बशिलो बोळंतूर कृषणप्रभूक कोंकणी अस्मितायेचे प्रती, कोंकणी भाषेचे प्रती अभिमान जागृत करून असूयेता.

तोच आशीलो तो सुधारक जेचे कोंकणी भाशेचे अभिवृद्धीचे अपेक्षा आनी प्रयत्नां बोळंतूर कृष्ण प्रभूक एक संतोसाची खबर म्हणू दिसली.

आतां आमचे मनांत एक प्रश्न उबजता. तितले जबरदस्त प्रेरणा मेळतना बोळंतूरान त्या मनशाचे नांव कित्याक बरयिले ना? हाका एक कारण आसा.

बंगलेकार नारायण कामत एक सुधारक आनी झुजारी आशिलो. जेन्ना सारस्वत समाजाचे वेगवेगळे पोटबेधांचे निवारणे खातीर आनी समाजाचे एकवटे खातीर चळवळ ताणे केली, तेन्ना अपांक्त्यालागीं जेवन जातिभ्रषटाचार ताणे केल्ला म्हणचो आरोप ताचे वयर पडता. त्या कारणान सारस्वत समाजाचे प्रमुख मठ ताका बहिषकार घालता. आनी बंगलेकार नारायण कामत त्या बहिषकाराचे विरुद्ध मठाचेर कोर्ट केस दाखल करून झजता.

बोळंतूराचे भितर समाज सुधारणेचे ध्यास्त आमका ताचे कन्नड पद्यांत कळून येता. जाल्यारीय बोळंतूर कृष्ण प्रभू नारायण कामतिचे वरी श्रीमंत न्हंय. बंटवाळा तसले ल्हान गांवांच्या संप्रदायस्थ, मठाभिमानी लोकांक फुडे घालन ताणे थंय वांचूक कठीण म्हणू तो जाणा. माका दिसता ह्याच भीतिक लागून आपण्याले नाटकाचे प्रेरणा पुरुष कोण म्हणून लोकांक कळयनासताना तो रावलो जावयेत.

हांगा आनियेक साम्य पळोवयेता. बंगले नारायण कामतान कन्नड भाषेन प्रहलाद चरित्र, द्रौपदी वस्त्रापहरण म्हणचे संगीत नाटकां बरयलीं. बोळंतूरान चंद्रहासा फाटल्यान हेंच नावांचे कोंकणी संगीत नाटक बरयलीं. हें एक साम्य मात्र, दोनूय नाटककार क्रियाशील स्वतंत्र आसूंयेता.

२. बोळंतूरांचे कोंकणी अस्मितायेचे प्रती ध्यास्त:
बोळंतूर जावो बंगलेकार जावो तांचे भितर आशिल्ली ती प्रेरणा ती उमेद फकत एक नाटक वा काव्य बरोवपाचे खातिरच सीमीत नाशिल्लें. ते काव्य ते नाटक एक व्हडलो दिषटावो साकार करचे वाटेर तांनी घेतिल्ले योचनाबद्ध पावलं आशिल्लीं.

ह्या विचार बोळंतूरांचे इकुणीसशें सत्रावेंत प्रकाशित केल्ले प्रहलाद चरित्र नाटकाचे प्रस्तावनेंत आमका दिसप-:

आमगेले भाषाबांधव वींगड विंगड गांवांतू आस्सती. जाल्यारी एक गांवचा भाषेक आनी दुसरे गांवचा भाषेक सबार भेदू आसा. आनी स्वल्प काळ गेल्ल्यानंतर बहुशा हो भेदू विपरीत वाड्डूनू भासोची विंगड जात्तीत. आनी आमगेल्यांतू आशीले बांधव्य चुक्कून वचत की म्हणू संशय दिसता. हें निवारण करूंक कोंकणी भाषेंत ग्रंथ प्रचाराक येवचे मुख्य उपाय.


हें उतरांतू वेगवेगळे प्रांत्यांतले कोंकणी उलोवपी लोकांचे बांधव्य व्हाडोचे एक दिषटावो आसा. आनी त्या खातीर भाषेचे प्रमाणीकरण गरजेचे म्हणचे चिंतप स्पषट दिसता. बोळंतूरान फकत ह्या नाटक बरोवन दवरनी. या आपण्यान प्रिंटिंग प्रेस केला आनी थंय फुरसता आसताना हे छापलें तशें न्हंय. ताणे शाळेंत ते नाटक खेळयलें, कोची मेरेन पावयलें. म्हणताना तांची योजनाबद्ध वाव्राचे अंदाजो आ?का जाता.
आतां दोन उतरांनी बोळंतूरांन बरयिले कोंकणी नाटकाचे वस्तू चंद्रहास काणियेचे विचार सांगून म्हजे पेपर सोंपयता.

३. चंद्रहास नाटकाचे वस्तू आनी ताचा मागशीचे सांस्कृतिक प्रेरणा: 


चंद्रहासाची काणी पयल्यान पयले महाभारताचे अश्वमेधिक पर्वांत येता. प्रख्यात कन्नड कवी जैमिनीन सोळावे शेकडेचे मजगतींत बरयिले जैमिनी भारत काव्यांत विशेष रीतिन प्रकट जाला.

बोळंतूराचे कोंकणी चंद्रहास नाटकाच्या पुस्तकाक प्रस्तावना बरयिलो बंटवाळ पुंडरीक बाळिगा मंगळूरचे केनरा शाळेंत कन्नड अध्यापक जावन आशिल्लो. तो मंजेश्वर गोविंद पै आनी एं. एन. कामत हांचो अध्यापक आनी पंजे मंगेशराव तसल्या साहित्यिकाचो सहोद्योगी.

ताणे त्या प्रस्तावनेंत अशें बरयला.

मराटी आनी करनाटक कवीनी हेंची नाटक तांगेल्या भाषेन बरयिले तश्शीची आजी आमगेले भाषेनय प्रकट जाल्लें...


म्हणतेन्ना स्पषटतायेन आमका चंद्रहास नाटक त्या वेळार कन्नड आनी मराठी रंगभूंयेंत आशिले म्हणू कळता.

हाका पूरक जावन कोंकणी मनशांचे मनांत चंद्रहासाचे वस्तू मस्त काळदाकून आसूंक पूरो म्हणचाक एक पुरावो जावन एक कौतुकाचे घडित:

ह्या घडित मंजेश्वर गोविंद पैन दाखल केल्ला.

अटराशेंनवद आनी तीन इसवेंत मद्रासचो गवरनर लारड वेनलाक मंगळूराक पावता आनी तागेले येवकाराक मंगळूरचे कांय कोंकणी युवकांचे पंगड, कुंदापुर कृषणराव हांनी बरयिले चंद्रहास इंगलीश नाटक प्रस्तुत करता अटराशेंनवद आनी तीन इसवेंत. ह्या नाटकांत दुषटबुद्धिची भूमिका पंजे मंगेश राव हांनी घेतिल्ली अशें गोविंद पै बरयता. हें बोळंतूरान चंद्रहास नाटक कोंकणींत बरोवचे इकूणीस वरसा फाटी घडल्ले घडित.
तशेंच एक नियाळ यक्षगानाचे रंगभूमीर चंद्रहास काणियेचे प्रयोग पळयल्यार अटराशें इसवी दाकून इकुणीसशें इसवी मेरेन पांच प्रसंग वेगवेगळे प्रसंगकर्तांनी बरयला. तांतू प्रमुख जावन इकूणीसशें शेकडेचो श्रेषट यक्षगान कवी म्हणून घेतिल्लो कोंकणी मनीस म- वासुदेव प्रभू हांनी बरयिले चंद्रहास चरित म्हणचे कन्नड भाषेचे यक्षगान प्रसंग.

ह्या सकड, रंगभूंयी प्रिय कोंकणी समाजांचे जनमानसांत चंद्रहासाली रम्य काणी त्या काळार जनप्रिय आशिल्ली म्हणूंक कांय पुरावो. ह्याच जनप्रियतेक लागून बोळंतूर कृष्ण प्रभून चंद्रहास काणी आपण्याल्या कोंकणी नाटकाचे वस्तू जावन काणघेतले जावयेत.

उपसंहार:


हांव ह्या प्रबंध बरोवचे पयले कोंकणीचे पयलेवयले नाटक चंद्रहासाचे मागशीचे प्रेरणा कितें आसूंक पूरो म्हणचे सोधाक बशिलो. जाल्यार बरोवन सोंपयताना, ह्या नाटकाचे रचना फाटल्याची प्रेरणा फकत नाटक बरोवपा खातीर मात न्हंय कोंकणी भाशेचे प्रमाणीकरण आनी कोंकणी अस्मितायेचे राखण तसलो दिषटावो साकार करचाक आशिल्ली म्हणू माका दिसून आयलें. आनी ह्या प्रबंध बरोवचाक हांवे विनियोग केल्ले समय आनी श्रम सार्थक आशें दिसले.

देव बरें कोरो.

ग्रंथरीण
१. कोंकणी भाशेन संगीत चंद्रहास नाटक: बोळंतूरू कृष्ण प्रभू
२. कोंकणी भाशेन संगीत प्रहलाद चरित्र नाटक: बोळंतूरू कृष्ण प्रभू
३. कवी साहिती सामाजिक धुरीण बोळंतूरू कृष्ण प्रभू: नीर्पाजे भीमभट
४. कोंकणी रंगभूमिय निर्मातृ: बी मधुकर मल्या
५. ए. हिसटरी आफ कोंकणी लिटरेचर: मनोहरराय सरदेसाय
६. एं.एन.कामतरू/कनसाद ननसू: एं. गोविंद पै: गो. पै. संशोधन संपुट
७. नाटक चटुवटिके/पोली: बी.आर.नागेश
८. दक्षिण कन्नडद प्राचीन इतिहास: मंजेश्वर गणपती राव ऐगळ
९. बंगलेकार नारायण कामत/होंबिदिरू: वामन नंदावर
१०. गीतामृत साकी: कविपुंगव बंगले नारायण कामत
११. हंसधवनी: संतोषकुमार गुलवाडी

(२०१२ च्या फ़ेब्रवरी म्हयन्यांत मुंबयींत चल्लेले अखील भारतीय कोंकणी परिशद अधीवेशनांत सादर केल्लेले प्रबंध.)

एक सोध

सोधून गेल्लों हांव

त्या मात्येंत म्हजे म्हालगडेंचो परमळ

थंयचे उतरांत तांचे जीण्येची सावळी

इमारतेंत देवळांत तांचे भोगणे

आनी मनशा मधे एक भावंडपणाचे मायपास

मात्येंत मेळो म्हाका परमळ

पुण म्हजे नाक नेणा म्हालगडेंचो व्हळख

उतरांत मेळे एक संकीर्ण जीण्येची सावळि

हांव किते जाणा ती का

देवळांत दिसले खूब भोगणे

पुण ते म्हजे म्हालगडेंचे न्हय

माका वायट दिसले

ती माती माका व्हळखना

तें उतरां माका समजना

आनि मनिश विचारता माका 

तू कोण

परत येतना

हांव चाळीस वरसां व्हाडीली भूंय

माका परकी दिसली

माका परसून घोळतल्यो त्यो भास

माका विसरिल्यो

म्हजे घर, देवळां 

माका दिसले ते म्हजे न्हय

सोधून गेल्लो हांव

पुण आखेरेक हांवच व्हडगून गेल्लो

वॆळ सोंपता आसा..

दॊळ धांपून बशील आम्चिगॆल समुदायांक जाग जातना फाल्ले जावून वता.

हळू हळू भास पल्लट जाता आसा. ह्या खब्बर आयज्चे कालचे न्हंय. पाटलॆ चारशें वरस दाकून सकड प्रांत्यांत कोंकणीचें पल्लट चालू आसा. गॊयांत पॊर्तुगीस आनि मराठि, केनरांत कन्नड आनि तुळु, कॆरळांत मलयाळ, महाराष्ट्रांत मराठि आनि हाच्चे सकडांचे वय्र इंग्लीष भास. शुद्ध कोंकणि म्हणचे खंय आय्कूक मेळता?. ह्या सन्निवॆशार भाशॆक प्रमाणित करचे कश्शि.

शुद्ध कोंकणि शब्दां हर प्रांत्यांत आसा. म्हणून हर प्रांत्यांचे भासय मिश्र जाल्लॆंति. खंचॆय ऎक प्रांत्यांचे भाशॆक प्रमाणित रूप म्हणून मानून व्हरूंक जायना. पाटलॆ वीस वरस दाकून चलून आयिले शैक्षणिक आस्पदान गोयांत कोंकणीक ऎक स्थायि रूप मेळा. जाल्यार हेर प्रांत्यांतलॆ वेगवेगळे कोंकणि उलवपि समुदायांनि गोंयचे कोंकणीक प्रमाणिकृत म्हणून मानून घेतल्यार असंख्य मूल कोंकणि शब्दांचे प्रयॊग लुप्त जावून गोंयचे पॊर्तुगीस प्रॆरित कोंकणि शब्दांचे प्रयॊग चड जातलॆ. हॆ कोंकणीचें मुखार आसचे संदिग्ध.

उधारणॆक श्रवण बेळगोळाचे गॊमटॆश्वर मूर्तिचे पाव्लांचे कोरांतप चावुंडराजॆ करवियलॆ हांतलॆ करवियलॆ रूप गोंयचे कोंकणींत ऊणे आनि कर्नाटक आनि कॆरळ प्रांत्यांत चड आसा.

सकड प्रांत्यांतलॆ सकड जाती, समुदायांचे कोंकणी उलॊवप ध्वनिमुद्रित करचे गरज आसा. मैसूरचे भारतीय भाशा संस्थानान घडन केल्ललॆ लिंग्विस्टिक डाटा कन्सार्टियम आफ़ इंडियन ल्यांग्वॆजस म्हणचे संस्था हर भारतीय भाशॆंचे स्पीच डाटा संग्रह करचे कामांक ग्रांट दिता.

कोंकणी भाशिक भाषा विद्वांसानि हॆ दिकडे थॊडे पळॊवका.
वॆळ सोंपता आसा. कोंकणि पल्लट जाता आसा. वगी करका.

भांगरा कॆसाचि चल्लि: ऎक लॊककाणियॆचे कथन स्वरूप

भांगरा कॆसाचि चल्लि: ऎक लॊककाणियॆचे कथन स्वरूप

जानकि जानकि सकयल दॆंव
आय्यिले सोयरें राखता आस्संती
मांटवाचे कॆळी सुकता आस्स
मोगरे फूल बावता आस्स
केल्लॆल रांदप बेळ्शता आस्स
जानकि जानकि सकयल दॆंव

सकयल दॆवून मांटवाक यॊ. आनि त्या भांगरा कॆसाचे चेल्ल्यॆकच व्हारडीक जात्तलॊ म्हणून हठ धरून बशीलॊ तुग्गॆलॊच भावाले सांगात लग्न जा.

अशें, रुक्कार चडून बशीलॆ भांगरा कॆसाचि चेल्लि जानकीक तिग्गॆल आवूस, बाप्पूस, व्हन्नि, आनित्यादि सोयरे नानाविधार विनव्णि करताति.

हॆ कस्सलॆ. आयकनात्तिलॆ, पळयनात्तिलॆ गजाल घडत आस्सा. भावानच आपण्याले स्वंत भयिण्यॆक व्हारडीक जावचॆ?.

मांटवाचे कॆळी करपून वच्चॊ
मोगरे फ़ूल कुस्सून वच्चॊ
काल मेगॆली आवूस आशिली
आयज मेगॆली मायि जात्ता
काल मेगॆलॊ बाप्पूस आशिलॊ
आयज मेगॆलॊ मावु जात्ता
काल मेगॆल कुळार आशिलॆ
आयज मेगॆल घॊवाघर जात्ता

आयज्चॆ परांत आपण्यान अम्मा म्हणून कॊणाक आपॊवचॆ. बापूस म्हणून कॊणाक पळॊवचे. घॊवाघरांत मनभरल्यार खंयचे कुळाराक वच्चॆ. अशें त्या भांगरा कॆसाचे चलियॆल मनांतलॆ तळमळॊ.

आखिरॆक ती भांगरा कॆसाचे चल्लि जानकि, सूर्यदॆवाक मागता.

देंवय सूर्या तुगॆल शाल सकयल
जात्ता हांव तुग्गॆल व्हकल.
तु माक्का लग्न जा आनि माक्का तुगॆल घराक अपॊवन व्हर !

सूर्यदॆवु शाल सोडता. जानकि तिग्गॆल व्हरल त्या शालाक गांट घालता आनि तीणे बश्शीलॆ रुक्का तुदियॆर दाखून उडकी मारता. तीणे भूंयचॆर पडचे पयलॆ सूर्यदॆवु तिक्का धरून आपॊवन व्हरता.

ही काणि मेगॆल बापमान आमका सांगचे आशिलॆ. आमि भाव भयण्यॊ सांगात बयसून ती काणि आयकत खुशि पावता आशिलींति. जाल्यार आता ती काणि उडगास काडून बरयतना मनांत कितकी घायसॊक भरला.

जानकी बदच सूर्यदॆवाचे घराक गेल्लिकी? या तीणे उडकी मारून जीवु सोडलॊ?. तरि ह्या घडनॆक कारण कितॆं?, भावान भयिण्याक खंयचे नदरॆन पळॊवका?. ह्या प्रश्नं मनांत परतून परतून उबजता. ऎक लॊक काणि म्हळ्यार प्रश्न करूंक मस्त आस्पद आसचे ऎक प्रक्रिया. चेरडूंवांचे मनांत प्रश्न उबजूका. तॆ प्रश्नॆंचे आनि भावनॆंचे मंथनांत घडन जात्ता लॊक संस्कृति. हॆंच लॊक काणियॆंचे महत्व.

कोंकणींत ह्या काणियॆचे विभिन्न पठ्य:

माका हॆ कोंकणी काणियॆचे दॊन प्रकटित पठ्य मेळला.

ऎक पठ्य मानेस्तिण जयंति नायक हांनि संकलन तथा संपादन कॆललॆ कोंकणि लॊककाणयॊ म्हणचॆ पुस्तकांत भांगरा कॆसांचें राजकन्या म्हणून प्रकाश जाल्ला. ह्या काणियॆंत ती ऎक रायालि धूव. आनि त्या वाड्डिलॆ चलियॆक लॊकाचे नदरॆंतल्यान निपॊवन ऎक रान्नांतल्या रावळारांत दवरला. तिका सोयरीक सोधूचाक लागल्यांति राय आनि राया बायल. तांका आनि ऎक पूत आसता. तॆ चल्लॆक ऎकपावटि मृगबॆटॆक वयतना न्हंयचे व्हयलांत भांगराचे ऎक दीगूच कॆसु मॆळता. आनि तॆ भांगरा कॆस आसचे चलियॆकच आपण लग्न जातलॊ म्हणून तॊ सोपत घालता. अशें काणि वाडता. आखिरॆक व्हारडीकॆचे म्हांटवांतल्यान व्हकलॆक सूर्यदॆवु आपॊवन व्हरता.

ह्या आवृत्तींत चलियॆ कडॆक विनंति करचॆ पद्यावळी ना. ती फ़कत सूर्यदॆवाचे उपासन करता. आनि तॊ तिका प्रसन्न जावून जगमगीत प्रत्यक्षरूपार आपॊवन व्हरता.

आनि‌ऎक पठ्य आसा: ओलिविनॊ जे.एफ़. गॊम्स हांनि इंग्लीशांत बरयिलॆ कोंकणि फ़ॊक टॆल्स म्हणचे पुस्तकांत. दि गॊल्डन हॆरड गर्ल

ह्या पठ्याचे स्वरोप थॊडे वेगळे. हॆ पठ्यांत ती चल्लि रायालि धूव न्हंय. ह्या चलियॆल भांगरा कॆस तिगॆल भावाक मेळता. आनि तॆ चेल्लॊ सान प्राय दाखून हठ वाड्डॊन घेता की आपण व्हारडीक जाल्यार तॆ भांगरा कॆसाचि चलियॆक, नातल्यार आपण जीव सोडतलॊ म्हणून तॊ हांतुळ धरता. अशें आवूस बापूस त्या भाव भयिण्याक व्हार्डीक करूंक भायरसर्ताति. चल्लियॆक लागी घराचि मांतारि ऎक बी दिता. चल्लि ती बीयॆक बांयचे तडियॆर वोयता. रातफाल्लॆ भीतर थंय ऎक रूक जात्ता. आनि रात्ति भांगरा कॆसाचि चल्लि रुक्कार चडून निपॊवन बसता. फ़ांत्यार लॊक सकड तिक्का सोधताति. ती मेळना. आखिरॆक सांजॆर ती रुक्कार बसल्या म्हणून कळतना सकड यॆवून तिका विनव्णि करताति. ती आयकना. तिगॆल भाव रुक्कार चडता. ती घेल्ल्यार चडता. तॊ घेल्यार चडता ती पान्नार चडता आनि आकाशंतलॆ चंद्राक मागता. चंद्र ऎक दीग किरण तिचॆ कडॆन सोडता. ती त्या किरणाक धरून चंद्राचे घरा पावता. चंद्राक व्हारडीक करून घेता. थंय धा वरस सोंपताति. तिका आवूस बापूसांचे उडगास येता. चंद्राचे लागि विनव्णि करून ती भूंयचॆर यॆता आनि म्हारीलो वॆस घालता. तोंडाक आनि हातापायाक करि लावून गेता. कुळार वत्ता. थंय घराबायलॆ काम तिका दिताति. जेवणा खातिर हात पाय धुत्तना तिगॆल काळे करि धूवन वत्ता. तिगॆल पॊटखॊल जाता. जाल्यार ती चल्लि धावून परत चंद्राले घराक पावता.

ह्या पठ्य इंग्लीषान आसचे कारण ह्या काणियॆचे निरूपणा विधान मूळ रूपार कशें आसतलॆं म्हणून आमका कळना.

ह्या लिखाणाचे पावलार हांवे उल्लॆख केललॆ पदां मेगॆल बापमान सांगचे आशिले. तरि तॆच ऎक स्वरूपाचे पठ्य जाता.

आनिकय वेगवेगळे स्वरूपांचे पठ्य कोंकणिंत आसचाक फाव आस्स. कोंकणी उलॊवपी लॊक ह्या करावळीचे विस्त्रत प्रदॆशांत शिंपून गेल्लॆल निमित काणियॆंत त्या प्रदॆशांचे लॊकरूढिचे प्रभाव आसता. संशॊधन अगत्य आसा.

हॆ काणियॆचे सार्वत्रिक स्वरूप:
संसाराचे सक्कड लॊक काणियॆंचे स्वरूप अध्ययन करून आर्ने आनि थामसन म्हणचॆ लॊकवॆद विद्वांसांनि लॊककाणियॆंचे स्वरूप वर्गीकरण आनि संकलन केला. तॆ संकलनांत ऎक भावान तागॆल भयिण्यॆक लग्न जावचाक प्रयत्न करचॆ विषयाचे संसारांतलॆ सकड काणियॆंक ऎटि७२२ म्हणून वर्गीकरण केल्ला.

आमचे कोंकणी लॊक काणि भांग्रा कॆसाचि चल्लि हॆच वर्गांत बसता म्हणून सांगयॆत.

अस्सली ऎकि काणि तुळु भाशॆंत आसा. बाले मीन मुगुडु मीन म्हणून त्या काणियॆचे नांव. डा. पुरुषॊत्तम बिळिमले हांनि क्षॆत्र संचार करून ह्या काणियॆचे समग्र अध्ययन केला. ताणे ह्या काणियॆचे २२ वेगवेगळे पठ्य संग्रह करून विश्लॆषण केल्ला.

त्या तुळु काणियॆंत चल्लि भांगरा कॆसाचि न्हंय. ती सात भावांचे मागशी जाल्लि ऎकळी चल्लि. तिका व्हरडीक जातलॊ म्हणून धाकलॆ भावान धरिले हठ. चल्लि रुक्कार चडून बसता. तिगॆल दॊळ्याचे उदकान सकयल ऎक तंळे जात्ता. सकडांचे माकशि येत्ता भावु रुक्कार चडता. भयणि रुक्कार दाखून तंळ्यांत उडता आनि बाले मीन म्हणचे पातळ चलियॆवरी आसचे झळके जात्ता. भावूय तळ्यांत उडता आनि मुगुडु मीन म्हणचे झळके जात्ता. ती झळकी ऎक नल्कॆंचॆल बलॆंत शिरकताति. सांगात शिजयतना कुळ्ळॆंत रगताचे फ़ॆणु उबजता. भीवून भायर उड्डयलॆ कडॆन वाळि आनि भाज्जि जाता. तॆ सांगात शिजयतना परत रगत उबजता. अशें परत परत घराचे भितर आनि भायर तॆ दॊनि संकॆत स्वरूपि भाव आनि भयणी वेगवेगळे रूप धारण करताति. घराचे भायर सुशेगात राबचे जीव घराचे भितरि निशिद्ध स्वरूप घेत्ताति.

ह्या काणियॆंचे संदॆश:
ऎक समुदायांत भावान भयिण्यॆल कडॆन लैंगिक समागमाचे नदरॆन पळॊवचे निशिद्ध ठरॊवचाक असलॆ काणियॆचे संकथन जात्ता म्हणून साभार लॊकवॆद विद्वांस सांगताति.

ऎक समुदायांत भाव आनि भयिणी साभार काळ सांगात राबचॆ साध्यता चड आशिलॆ कडॆन असलॆ काणियॆचे संकथन जात्ता म्हणून कांय विद्वांस सांगताति.

कोंकणी लॊकांचे विस्तरित संस्कृतिचे दाखल करका जाल्यार हर कोंकणि लॊककाणियॆचे विभिन्न पठ्यांचे तुलनात्मक अध्ययनाचे गरज आसा.

स्वप्न सारस्वत - पुस्तक विमर्शा

नाग्डो बॆताळो शेतां वतालॊ
शेत्कारांक उदाक पिवॊनु
घरां वत्तालॊ

सानपणॆरि न्हावचॆ खातीर नाग्डॊ राबतना नाग्डो बेताळॊ सुण्या खातलॊ.. अशि म्हणु घरांतलॆ वेगळे किडायता आशिले उडगासाक एत्ता.

जाल्यार वय्र बरयिले पदं लॊकवॆदांतलॆ म्हणु उल्लॆख केल्लां श्री गॊपालकृष्ण पै हांनि बरयिले स्वप्न सारस्वत म्हणचे कन्नड कादंबरींत. आडतां प्रकट जाललॆ हॆ कादंबरीचे वस्तुसंदर्भ ऎक सुदीर्घ काळगतींत बसून आसा. १६वे शेकडॆंत गॊंय दाखून कन्नड दॆशाक दॆशांतर जाललॆ ४४ वेरणॆकार गौडसारस्वत कुटुंब आनि तांतुलॆ ऎक कुटुंबाचे कुलवृत्तांत हॆ कादंबरीचे वस्तु.

आमगॆल सानपणॆर फ़कत किडावचाक वापरोन आशिलॆ नाग्डोबॆताळॊ म्हणचे शब्दु ह्या कादंबरींत ऎक अद्भुत पात्र जावून, ह्या काणियॆचे समग्र विद्यमान निर्दॆश करचे ऎक अंतर शक्ति जावून प्रकट जाल्ला. समग्र सारस्वत समाजाचे ११ दॆवांगेले १०८ कुळावि लॊकांक वाट दाकॊन, धर्म संरक्षणॆ खातिर परशुरामानच नाग्डो बॆताळाक नॆमक केल्ला अशे निरूप. आनि त्या बॆताळ सन्यासि युगयुगांतरांत वांचून येत्ता, नाग्डॊ आसून समजाक दुष्काळ येतना त्या गांवांत यॆवून पावता. अशें विवर हॆ कादंबरींत पै माम्मान दिल्ला.

हॆ कादंबरीचे नाग्डो बॆताळोले पात्र हॆ काणि बरॊवचाक पै माम्मान वापरललॆ ऎक विशिष्ट तंत्र. पयलॆ भागांतलॆ प्रमुख पात्र जावून आसचॆ विट्टूपै हांनि, हॆ काणि तागेले नात्तू राच्चूपैक सांगचे, वाचपिक कळॊवचाक, मधमध्यॆंत दूसरॆ शैलीचे अक्षराचे चरण वापरललॆ वरॆन, वाचपीक वेगळेवेगळे काळगतींत दाकून सुरळीत प्रयाण करयता.

ह्या कादंबरींत चार भाग आसति. पयलॆ भागांत गोंयचे वेरणे गांवांतुलॊ आढ्य सारस्वत ब्राह्मण विट्टू पैक मुख्य भूमिकॆर दवरून १६वॆ शेकडॆंत गॊयॆंत घडललॆ चारित्रिक सन्निवॆशाचे समन्वय आसा. नाग्डॊ बॆताळ, विट्टू पै, धेड्डो, रावुळु कुडाव, अल्वीरा, कोमीनॊ आनि गॊयेस हॆ भागांत आसचे यादगार पात्र. हॆ नंता वाचपिक भॆट जावचॆ सुक्डॊ पोरॊबु, मोष्णो कामति, मर्तु पै, तॊकु म्हाल्लॊ, सांतय पोरॊबु इत्यादि सारस्वत नांव वाचवचे उमॆद वाडयता. वेरणॆचे म्हाळ्शि मायॆले दॆवळ पॊड्चुगीसांनि पुड्डि करचे आनि नाग्डोबॆताळाले आदॆशा वरि तॆ गांवचे चाळीस कुटुंब दॆशांतर भायरसरचे सन्निवॆशारि हॆ भाग सांपता.

दूसरॆ भागांत वेगवेगळॆ गांव जावून कन्नडदॆशांत प्रयाण करचे हॆ ४४ कुटुंब आनि तांचे संकष्टांचे विवरण आसा.

रॊडू नाक्कागॊ बाय्यॆ, दॊळे
सूजु नाक्कागॊ-पर्तून
गोंया वच्चा आस्स..

हॆ पदांत दॆशांतर वच्चे सारस्वतांगेले मनांत गोंंii कशि स्थिरस्थापित जावून आशिलॆ म्हणचे कळता. पै माम्मान दोन्नि भागांत हॆ पद्याचे प्रयॊग करून वाचपीलॆ दॊळॆ भरून येवचे वरि कॆला.

तिन्नीचे भागांत कुंबळे गांवांत यॆवून स्थायि जालॊ विट्ठूपैले कुटुंब कशे अभिवृद्धि जात्ता. ताचे नात्तु राच्चू पैले काळगतींत धर्मस्थळ दॆवालॆ ओक्कल जावून बळ्ळंबीडु म्हणचे गांवांत चारशें एकरे जागो घेत्ता म्हणचॆ विवरण स्पूर्तिदायक जावून आसा.

चारीचे भागांत बळ्ळंबीडांत वचून राबचॆ राच्चूपैले आनि ताचे भांवंडाले जीवन, उतार चडाव, कष्ट भष्ट नष्ट सक्कड विवरण आसा. अंत्यांत वेरणॆकार विट्ठूपैलॆ संततिचे वांचून वरचे ऎकैक संतान सिद्धाले वेंकटॆश म्हणचे चेरडाक राच्चू पैलॆ स्वपनांतकी म्हणचे वरि नाग्डॊ बॆताळान यॆवून उक्कॊळचे आ ताचे वयर आसुचे आंगवणॆचे निवारणॆ खातीर धरमस्थळ दिकडे वच्चे सन्निवॆश आसा. अशें हॆ चारि भागांत बरयिलॆ ह्या कादंबरी सुरळीत वाचून वत्ता. आनी वाचपीक तल्लीन कर्ता.

हांवे सानपणॆर मेगेले बापमा लागि आयकलॆलॆ खूबशे दंतकथा हॆ कादंबरींत सन्निवॆश जावून प्रस्तुति जाला. सारस्वतांनि व्हरडिकॆंत, मुंजीचे लग्नांत बसॊवचे धेड्डो ह्या कादंबरींत ऎक सशक्त पात्र जावून दाकयला पै माम्मान.

तंथंय कोंकणी शब्द, पदं, पै माम्मान वापरला. वयर उल्लॆख कॆले दॊन पदां वरीच तीसरॆ पद अशें आसा.

काक्क माम्मा तूं गोंया गेल्लॊलवॆ?
आमगॆलाम्मणूलॆ बामणाक दॆक्लावॆ?
तॆ बाम्णान येत्ता म्हळ्ळावॆ?
आमगॆलाम्मणूक यॆवचा सांगलावॆ?

हॆ कादंबरी बरयिलॆ श्री गॊपालकृष्ण पै, कन्नडाचे प्रसिद्ध कवि आनि चिंतक श्री गॊपालकृष्ण अडिग हांगेले निकटवर्ति जावून आशिलॆ म्हणु कादंबरीचे मुन्नुडींत एस.आर. विजयशंकर हांनि बरयला. हाजे फुडे पै माम्मान दॊन कथा संकलन आनि ऎक अनुवादाचे कृति रचयला. स्वप्न सारस्वत बरॊवचे फुडे श्री गॊपालकृष्ण पै माम्मान सुदीर्घ संशॊधन कॊरनु आसुका. त्या निमित हॆ विस्ताराचे कृतींत तितलॆच खॊल (डेप्त-आळ) आसा.

ह्या कादंबरींतलॆ दॆशांतर प्रक्रियॆक, सारस्वतांगेले समग्र दॆशांतराचे प्रातिनिधिक जावून दाखॊवचे आशा पै माम्माक यॆवून आसूका अशें माका दिस्ता. हॆ ह्या कादंबरीचे ऎक किंचित ऊन म्हणुयॆत. कादंबरीचे दोन्नी भागांत ह्या दॆशांतर प्रक्रियॆचे विवरण आसा. गौडसारस्वतांक संबंध पावीलॆ अनॆक दंतकथा, हॆ कादंबरींत दॆशांतर यॆवचे ४४ कुटुंबांगेले तरपॆनच घडचे, थॊडॆ नाटकीय म्हणु वाचपीक दिसचे साध्य आसा.

डा. मॊहन पैन बरयिलॆ कादंबरी ध्रुवतारे, मानेस्त अलन मचादॊन बरयिलॆ सरस्वतीस चिल्ड्रन ह्या दॊन ग्रंथांचे वरि सारस्वतांगेले दॆशांतराचे वस्तु घॆवून रचयिल्लॆ साहित्यांत स्वप्न सारस्वत ऎक महत्वाचे कृति म्हणचांत अनुमान ना. कन्नड कळचे सक्कड गौडसारस्वतांनि हे कादंबरि वाचूचे गरज आसा. आता आमगॆल स्मृति विसरून गेल्ला. जाल्यार पै माम्मान बरयिलॆ हॆ स्वप्न सारस्वत आमगॆल पूर्वॆतिहासाचे पुनर स्मरणॆक ऎक समर्पक नॆवन जावून आसा.

स्वप्न सारस्वत - कादंबरी
लॆखक - श्री गॊपालकृष्ण पै
प्रकाशक - भाग्यलक्ष्मी प्रकाशन, बेंगळूर
पान्न: ४७४
म्हॊल: २७५/- रूपयॊ

आयजच्या युगांत कोंकणीचें अस्तित्व - इलेक्ट्रानिक माध्यम

इलेक्ट्रानिक माध्यम हॆ पदपुंजाचे अर्थव्याप्ती विशाल आसा. ह्या माध्यमांत अंतर्गत आसून कोंकणी लॊकांक प्रभावित करचे दॊन माध्यमांचे विशयार मेगॆल प्रस्तुती आसा.

१. टेलिविशन माध्यम
२. इंटर्नेट माध्यम

१. टेलिविशन माध्यम:

टेलिविशन फ़कत ऎक प्रचार - संवहन - माहिती -मनॊरंजन आनी प्रशिक्षण दिवचे उद्यम म्हणून आमी पळयलॆर हॆ संवादाक वस्तुनिष्ट बुनियाद मेळना. टेलिविशनाचे बद्दल कोंकणी भाशिकांगेल अपेक्षा कितले औचित्यपूर्ण म्हणून कळका जाल्यार आमी टेलिविशन म्हणचे विषयाचे अर्थ किते म्हणून सोधूका पड्ता.

प्रख्यात चिंतक नॊम छाम्स्की अशें सांगता टेलिविशन म्हणचे ऎक कलाप्रकार न्हंय या संवहन माध्यमय न्हंय. ते ग्राहक लॊकांगॆल लागि वचाक उत्पादकांक अनुकूल करून दिवचे ऎक तंत्रज्नान जावून आसा

ताका उल्लॆख करीत आसतना कन्नडाचो प्रसिद्ध चिंतक अक्षर के.वी. म्हणता की टेलिविशन आज फ़कत माध्यम जावून जावो उद्यम जावून जावो वरनी. ते ऎक अधिकार वाहक जावून आसा. अधिकार रूपक जावून आसा आनी अधिकार संकॆत जावून आसा. म्हणता. आनी ह्या अधिकाराक कॊण विरॊधि आसांती तॆ लॊकांकच मारून उडॊवचे ऎक महान समर तंत्र जावून आसा टेलिविशन म्हणून तो सांगता.

कांय आधुनिकॊत्तर चिंतक अशें सांगताती आयज ग्लॊबल सिविलैसॆशन म्हणचॆ ऎक कल्पित समुदायाचे निर्माण जाला. आनी तॆ कान्सेप्टाचे ऎक राष्ट्रॊत्तर प्रभुत्व म्हणचे नवे अधिकार शाहीचे निर्माण जाता आसा, तॆ राष्ट्रॊत्तर प्रभुत्व किते आसा ताचे ध्येयॊद्दॆशांचे विस्तरण आसा आयज्चे टेलिविशन.

हॆ मनॊभूमिका सन्नद्ध करून आमी पाटी वचून हॆ परिसंवादाचे विषय वेंचूया.

आयजच्या युगांत कोंकणीचें अस्तित्व - इलेक्ट्रानिक माध्यम
अशें म्हणतेन्ना इलेक्ट्रानिक माध्यमांत कोंकणी भाशेचे वापरप कितले जाला आनी जावून आसा म्हणचे गजाल माका मुख्य जायना. जाल्यार साभार तीस वरसांत, टेलिविशन म्हणचे समूह माध्यमान कोंकणी भाशेक, कोंकणी संस्कृतीक आनी कोंकणी मनश्याले मनॊवृत्तीक कशें प्रभावित केला म्हणचे माका मह्त्वाचे.

प्रभावहीन बॊलींचे, आदिवासी भाशॆंचे आनी सामाजीक बोलींचे भाशा पल्लट या भाशा मृत्यूक टीवी माध्यम प्रॊत्साह दित्ता म्हणून भाशा विदुशी डा. जेनिफ़र एम. बेयर सांगता.

पाटलॆ साट आनी तीन वरसांत भारताचॆ भाशाभिवृद्धीचॊ नकासॊ राष्ट्रीय एक्वटायॆचे परमॊद्धॆश प्रॆरीत जावून आसल्लॆ गजाल आमी जाणात. ह्या परमॊद्धॆशाचे कार्यवळांत आकाशवाणी आनी दूरदर्शन म्हणचॆ सरकारी माध्यमांचे पात्र खूप आसल्लॆ.

प्रभुत्व निर्दॆशित माध्य्मांचे ही गजाल तरी खासगी चानलां, पयले सांगले वरी राष्ट्रॊत्तर प्रभुत्वाचे सूत्रनिर्दॆशित आसांति. तॆ चानलां दर्शक खंचे भाशेक चड मेळतलॆ तॆ भाशेर कार्यक्रम चलायतलॆं.

अशें फ़कत १५ भाशेंचे चानलान भारताचॆ ३००० वेग्वेगळे भाशेंचे आनी अगणित बॊलींचे लॊकांचे वयर तांचे कार्यक्रम थोपलॆ. ह्या तीन हजार भाशेंत कितलॆ भास पल्लट जालें आनी कितलॆ मृत्यु जालॆ म्हणून आमी नेणात.

टेलिविशन फ़कत भाशेंत संवहन करना. भाशेचे सांगात ऎक आकर्षक दृश्यावळीचे प्रस्तुती जाता. आनी ऎक कर्णाकर्षक संगीत आसता. हॆ तीन साधन सामाग्री सांगात मेळून दर्शकांचे मुखार विशय प्रस्तुती जाव्चॆ वेळार भास भास जावून वरना. संगीत संगीत जावून वरना आनी दृश्य दृश्य जावून वरना. हॆ तीन साधनांचे अंतसृष्टी जावून ऎक नंवे भास उत्पन्न जात्ता. आनी ताका म्हणतात दि लांग्वॆज आफ़ टेलिविशन.

कशें ऎक प्रमुख भाशॆचे संपर्काचे निमित ऎक अल्पसंख्याक भास पल्लट जात्ता तशेंच हॆ तीन हज़ार भाशेंचे सागरांत टेलिविशनच ऎक प्रबल भास जावून उबजून आयला. आनी हाजे परिणामाचे निमित भारताचे हर ऎक भाशेचे स्वरूपांत पल्लट जाला. धा वरस पयलॆ दूरदरशनाचे हिंदी वार्ताप्रसार आनी आयज्चे आजतक चानलाचे हिंदी वार्ता प्रसार अवलॊकन केल्यार तुमका हे मनांत वतलॆ. थंय पल्लट जाली ती भास सामान्य मनश्यांचे संवहनांत सहजतेन वापरप जाता.

कोंकणीचे वयर टीवीचे प्रभाव कशें जाल्ले ?

कोंकणीक टीवीन दॊन काळगतींत परिणाम दिलॊ. ऎक दूरदर्शन काळगती. आनि दुसरॆ स्टार टीवी म्हळ्यार आयज्चे काळगती.

अस्सीचे दशकांत दूरदर्शनाचे शुरुवात जातना, द्राविड भाशा प्रदॆशांत ऎक नवी भाशॆचे स्वीकृती (अक्विसिशन) प्रक्रिया प्रारंभ जाली. ती भास आसा हिंदी. हिंदी भास इंडॊ आर्यन समुदायाची भास आनी तॆच समुदायाचे भास आम्ची कोंकणी. कोंकणी आनी हिंदी मधेंत ऎक जेनेटिक संबंध आसा.

मंगळूरांत पाटलॆं चारशें वरसांत चलून आयले कन्नड आनी तुळू भाशेचे संपर्काचे निमित कोंकणीचे स्वरूपांत पल्लट जाला. जाल्यार ती दॊन भास द्राविड समुदायांची. ती भाशेंचे सिन्टाक्टिकल - वाक्यरचना संबंधी, लेक्सिकल - पदभंडार संबंधी, आनी ग्रमाटिकल - व्याकरण संबंधी प्रभाव कोंकणीचे स्वरूपांत दिलेले व्यत्यास भाशा विद्वांस  अनैतिक (इल्लेजिटिमॆट) मानताति.

जाल्यार दूरदर्शनान दिल्लॆल हे तिसरे भाशा आवरण, कोंकणीक जेनेटिकल संबंध आसचे हिंदीचे. हे कारण हिंदीचे कोंटाक्ट या संपर्काचे निमित मंगळूरचे आनी हेर द्राविड भाशाप्रदॆशांत कोंकणी लॊकांगेले मनॊवृत्तींत ऎक नवे पदभंडाराचे निर्माण जाले. हॆ पदसमूहांचे धातु रूप आनी कोंकणी पद समूहांचे मूळ धातु समान आशिले निमित कोंकणी भाशेंत ऎक नवी उमॆद आयली. हे काळगती साभार ऎकुणीस शें आस्सी आनी पांच दाकून नव्वद आनी पांच इसवी थांय म्हणून धरयॆत. खंचॆय ऎक वीचारशील वॆदिकॆंत कोंकणी वापरतना कांय कन्नड शब्द विन्यासांचे वापरप करचॆ लॊक हिंदि शब्द वापरूक शुरुवात जाले. हे परिणामान द्राविड भाशाप्रदॆशंचे कोंकणीक आयिले स्वरूप लेजिटिमॆट म्हणून चिंतुयॆत.

आता आमी पळॊवया की स्टार्टीवी काळगतींत कोंकणीचे वयर कशें परिणाम जाले. ह्या दिसांत टिवी माध्यमांत भास ऎक नगण्य एक्सेस्सरी जावून वरला. टेलिविशनाचे आनी ताचे पाटलॆ राष्ट्रॊत्तर प्रभुत्वाचे कार्यावळांत उप उत्पन्न जावून संस्कृति पल्लट आनी ताजे मुखॆन भाशा पल्लट चालू आसा.

हाका ऎक उदाहरण हांव दिता. हांव पाटलॆ धा वरस दाखून अड्वर्टैसिंग क्षॆत्रांत काम करीत आसा. आमी अड्वर्टैसिंग कमर्षियल निर्माण करतना कांय संवहन तंत्रांचे प्रयॊग कर्ताति.

हांगा दॊन टीवी कमर्शियल तुमचे मुखार प्रस्तुती करता. तॆ पळोवन मागिर आमी ताचे वयर चिंतन करूंया.
(नेस्केफ़े कमर्षियल)



हॆ कमर्शियलांत नेस्केफ़े म्हणचे ऎक उत्पन्नाचे प्रचार जाता आसा. ह्या उत्पन्न विकूक तानी आस्पिरॆशनल स्ट्राटजी म्हणचे संवहन तंत्राचे उपयॊग केला. हांत दाखयले सकड पात्र तर्नाटे आसांती आनी ऎक फ़ाशनेबल लाइफ़ स्टैल वापरताति. ताजे सांगात नेस्केफ़े आसा. हांव हे कमर्शियल पळयता. तॆ नगर जीवनाचे आकर्षक लाइफ़ स्टैल बद्दल आशेता जाल्यार ते पावूंक जायना म्हणून नेस्केफ़े पीवून मेजी आशी पावयता.
आता दूसरे टीवि कमर्शियल
दूद पीना आशिलॊ मनीश ऊणे. ऎकुणीस शें सत्तर इसवींत न्याशनल डॆरी डेवलप्मेंट बॊर्डान शुरुवात केललॆ आपरॆशन फ़्लड म्हणचे आंदॊळन आनी ताचे परिणाम जावून दॆशांत जालेले दुग्ध क्रांती तुमी जाणात. हॆ दुग्ध क्रांतीन दॆशांत दूदाचे उत्पादन चड केले. हे उत्पादन चड जाताना दॆशांत दूदाचे उपयॊग चड करूंक न्याशनल डॆरी डेवलप्मेंट बॊर्डान ऎक टीवी कमर्शियल चालू केले. आमी पॊळॊवया हॆं कमर्शियल किते म्हणता म्हणून.
(दूद दूद कमर्षियल)



हॆ कमर्शियलांतय ऎक फ़्याशनेबल लाइफ़ स्टाय्ल वापरप जाला. हाचे मुखॆन दूद विकचे काम जाता आसा.

हेच स्ट्राटजी संस्कृति पल्लटाचे आनी भाशा पल्लटाचे बद्दल काम करीत आसा. टीवीचे हर चानलांत दाखॊवचे परिसंवाद, वार्ता प्रसार, रियालिटी कार्यक्रम, इश्तेहार (टीवी कमर्शियल्स) अनी हेर कार्यक्रमांत ऎक फ़ेशनॆबल लाइफ़स्टैलाचे साक्षात्कार जाता. ताजे सांगात आसा इंग्लीश भास. तॆ लाइफ़्स्टैल, ते पॊशाक आनी ती भास वापरून लॊक फ़ेशनेबल जावचाक आशेताति. अनी प्रयास करताती. अशें ऎक भास राष्ट्रॊत्तर प्रभुत्वाचे आशोत्तर विस्तरण करीत आसा.

हे फ़कत कोंकणी भाशेचे वयर जाले परिणाम न्हंय. भारत दॆशाचे सकड ३००० भाशेंचे वयर हे परिणाम जाता आसा. हॆ ऎक अपायकारी परिणाम आनी हॆ मुखॆन तीव्र गतींत भाशापल्लट जाता आसा.

ऎक समुदाय आपण्याले माय्भासेंत केन्ना विचार्शील संवहन करूंक निशक्त जाता तेन्ना ते भाशेचे पल्लट शीघ्र जाता. कोंकणी लॊक पयले बॊलींत इंग्लीशाचे कांय शब्द प्रयॊग कर्ता अशीलींति जाल्यार आता सगळे वाक्य प्रयॊग इंग्लीशांत करताती. मनांतलॆ चिंतन प्रक्रिया इंग्लीश भाशेंत जाता आसा. हे कोंकणी भाशेचे उधरगतीक अपायकारी.

टेलिविशनांत कोंकणी भाशेचे वापरप:
कोंकणी लॊकान कोंकणींत टीवी कार्यक्रम निर्माण करून दूरदर्शनार प्रस्तुती करूंक प्रयत्न केले. जाल्यार भाशा विद्वांस हेच. आर. दुवा हानी म्हणचॆ वरी प्रमुख भाशेंचे कार्यक्रमांचे उन्नत गुणवत्ता आनी विस्ताराचे सावळी कोंकणी कार्यक्रमांचे वयर पडून कोंकणी कार्यक्रम निपलॆ. हेवय फ़कत कोंकणी भाशेंचे वयर जालॆ परिणाम न्हंय. चडते अल्पसंख्याक भाशेंचे वयर अशें परिणाम पडला.

हांव दिसांत दॊन घंटो टीवि पळयता आनी हॆ दॊन घंट्यांत खंचे च्यानालार किते आसा म्हणून कळूंक ऎक घंटो व्यय करता. वरले वेळ खब्बर पळोवचाक आनी कांय तरी आसक्ति दायक दिशिले कार्यक्रम पळॊव्चाक व्यय जाता. हांवे ह्या आर्ध घंटॊ जावो ऎक घंटॊ कोंकणी टीवी पळॊवका म्हळ्यार कोंकणी च्यानलान दॆशाचे वरलॆ २०० च्यानालांचे सांगात कांपीट करका.

सर्वैवल आफ़ द फ़िटटेस्ट म्हणचे नियम हांगा लागू जाता आनी व्यापकता आशिले च्यानलांक धन मेळता. नातिले च्यानलां कांय वरस कष्ट पावताती आनी माक्शि सरताती.


२. इंटरनेट माध्यम

इंटरनेटांत इंग्लिश भाशेचे अधिकारशाहीक कारण आसा ताचे मूळ. इंटरनेटाचे शुरुवाताचे वेळार ताचे वापरप चडते उत्तर अमॆरिकाचे लॊकान केले. आनी इंटर्नेटाचे विस्तरण संसाराभर पावका जाल्यार ऎक अंतराष्ट्रीय भाशेचे (इंटरन्याशनल लिंग्वा फ़्रांका) गरज आशिल्ले निमित इंग्लीशाचे वापरप जाले.

तेन्नाचे तंत्रज्ञान अमॆरिकन स्टांडर्ड कॊड फ़ार इन्फ़ार्मॆशन एक्स्चॆंज (ऎ एस सि आइ आइ) हाचे निमित रॊमन सॊडून दूसरे खंचेय लिपींचे वापरप इंटरनेटार करूंक शक्य नातल्ले.

जाल्यार तंत्रज्ञान आनी इंटरनेटाचे विस्तरणाचे कारण आयज इंटरनेटांत भाशा वापरपाचे नकासॊ अशें आसा.

गूगल म्हणचॆ अद्वितीय सर्च इंजीन कंपनीचॊ मुखॆल कार्यनिर्वाहक एरिक स्मित महाशयान फ़ुडले पांच वरसान इंटर्नेटाचे वस्तुस्तिथि कशें आसचाक फ़ाव आसा म्हणून ऎक परिसंवादांत सांगला.
ताणे सांगिले अंशांत कोंकणीक परिणाम जावचे दॊन अंश अशें आसा.
१. आनी पांच वरसान चैनीस भाशेचे कंटेंट (विशयभंडार) इंटरनेटार अत्यधिक प्रमाणार आसतले.
- हाका प्रमुख कारण आसा यूनिकोड म्हणचे तंत्रज्ञान. युनिकॊड संसाराचे खंचॆय लिपींत इंटरनेटार विशयभंडार स्थापन करूंक अनुकूल करता. आनी फ़ोंट डौन्लोड करना आशें संसारभारांत आमी दॆवनागरी, कन्नड या हेर लिपींत सृष्टि केले वेब पॆज वाचपाक जाता. मंगळूरचे कविता ट्रस्टाचे कोंकणी वेबसैट हाका ऎक उदाहरण जावून आसा. हांत दॆवनागरी आनी कन्नड दोनीय लिपीन युनिकॊड वापरून कोंकणी कविता संकलन केला.
- कोंकणी भाशेंत आता ब्लागिंग करपाक सरळ आसा. कन्नड भाशेंत साभार ऎक हज़ार दॊनशें ब्लागर्स नियमित जावून तांचे बरप इंटरनेटार प्रकट करताती. चैनीस लिपींत लक्ष लक्ष ब्लागर्स आसात. तानी दिसांदीस प्रकट करचे कंटेंटाचे प्रमाण पळॊवन गूगलाचे स्मित हाणे उल्लॆख केलेल आसा.
- इंटरनेटांत चड चड भाशेंचे वापरप जातना संसाराचे खंचेय भाशेंत ते कंटेंट भाशांतर करचे आटोम्याटिक सुविधा तेचे पेजांत मेळता. तशें जावून आपण मनांत खंचे भाशेर चिंतन करता तेंच भाशेर बरॊवन प्रकट केल्यारीय संसाराभर प्रकाशित जाता.
२. संचार संबंधी तंत्रज्ञानाचे निमित इंटरनेटाचे संपर्काचे दार रूंद जाता. ब्राड बैंड संपर्क १०० एं बी पशें अधिक जाता. तॆ निमित इंटरनेटार वीडीयॊ वापरप चडता.
- हे कोंकणी तसल्ले भाशेंक ऎक वरदान जावून आसा. कोंकणी लॊकान पाटले चारशें वरसांत कोंकणींत उलॊवन कोंकणीक राखून वरयले. वेगवेगळे भाशेंत प्राथमिक शिक्षण घेवून, तांचे बरपाचे भास वेगळे आसल्यारीय तानी कोंकणींत उलॊवचे सॊडनी. आता इंटरनेटार वीडियॊ तंत्रज्ञानाचे निमित परतून तोंडी युग येता. आनी कोंकणीचे मौखिक साहित्याचे प्रसारण चडता. हांगा मौखिक साहित्य फ़कत लॊकवॆद प्रकार न्हंय. शिष्ट, वैचारिक आनी मनॊरंजक साहित्य हॆ माध्यमान कोंकणींत चड सृष्टि जातले.
- आनी करॊड करॊड वीडीयॊ कंटेंटांतल्यान अमका जावका आशिल्ले वस्तु सोधून काडूक वीडियो सर्च इंजिन्स वापरप चडता. वीडियॊंत प्रक्ट जालले ध्वनींत किते उलयला ते वरेन सॊधन तंत्रांक लभ्य जाता.

आयज इंटरनेटार हर भास बाल्य अवस्थेर आसा. कोंकणी लॊकान आता इंटरनेटार कंटेंट प्रकट करका. हर कोंकणी पुस्तक डिजिटैस जावका आनी इंटरनेटार प्रकट जावका.

कंटेंट इस द किंग म्हणचे इंटरनेटाचे मंत्र. कोंकणी भाशेचे कंटेंट इंटरनेटार चडल्यार कोंकणी मनश्याले चिंतन संसाराक कळतले. हे महत्वाचे.